Gelecek sezonun patlıcan fiyatlarının iktisat kitabındaki yeri

“İktisat” ya da artık dilimize yerleşmiş Frenkçesiyle “Ekonomi” kitaplarında yer alan çok önemli bir konunun bu fiyatlar olduğunu biliyor muydunuz?

Yani bu sezon herhangi bir nedenle ucuz olan patlıcanın gelecek sezon neden pahalı olacağını, ya da bu sezon pahalı olan soğanın bir sonraki dönemde neden bollaşıp ucuzlaşabileceğini?

Şimdi bunu “bir kısım” politikacıya sorsanız; “ithalata bağlı” ya da “onu dövizin kuru belirler” diyecektir.

Kendiniz yetiştirmez de dışarıdan alırsanız yalan da değil bu açıklama.
Gider bastırırsınız borç harç bulduğunuz dövizi, içeride de şu fiyattan satılacak der, piyasayı “tanzim” ederseniz sonuçta aynen söylendiği gibi olur.

Ama piyasa ekonomisi “tanzim ekonomisi” değil ki her zaman ve her şeyi siyaseten tanzim edesiniz.

Dolayısıyla; böyle bir “özel durum” olmadıkça ekonomiyi, yine ekonominin kanunlarına uygun olarak yönetmeniz gerekir
 
Ekonomi kitaplarında bu konuda iki başlık vardır:
Birincisi “King Kanunu”,
İkincisi “Cobweb” yada Türkçesiyle “Örümcek Ağı Teoremi”.

*

18. yüzyılda yaşamış olan İngiliz iktisatçısı Gregoryen King “Buğday, Fiyatları Hakkındaki Müşahedeler” adlı araştırmasında der ki: Buğday üretimindeki (arzdaki) %10 oranındaki bir daralma buğdayın fiyatını bir misli arttırır. Buna karşılık üretimindeki %10’luk bir artış onun fiyatını yarı yarıya düşürür.

Nitekim yıllar içerisinde bunun gerçekten böyle olduğu görülmüş ve bu kurala “King Kanunu - Bolluk Paradoksu” denmiştir.

Bunun nedeni; tarımda ve tabii ki sebzecilikte de, (Burada teknik bir deyim kullanmak zorundayım) “talep esnekliğinin düşük olması”dır. Yani insanlar o sene buğday bol oldu diye daha fazla ekmek yemedikleri (talep etmedikleri) gibi, kıt olduğunda da madem kıt ve pahalı, o zaman daha az ekmek yiyelim demezler.
Bu ilişki soğanda da patlıcanda da böyledir. Üretimde küçük bir daralma fiyatları kolayca katlar.

Siz fiyatı düşük diye çok çıktığında yemeklere bol soğan koymadığınız gibi, .fiyatı yüksek diye soğansız yemek de yiyemezsiniz. Bu soğanda da patlıcanda da böyledir. sınırlı üretimde küçük bir daralma fiyatları kolayca katlar.

Bunun yanı sıra, ekonomide bir de Cobweb (kobveb) teoremi diye bir şey vardır.
Amerikalı ekonomist Mordecai Ezekiel 1938 yılında, çiftçilerin ne kadar ekim yapacağını bir önceki sezonun fiyatlarına göre belirleyeceğini ortaya atmış ve bunun grafiksel anlatımı aynen bir örümcek ağına benzediği için de onun bu teoremine “Örümcek Ağı Teoremi” denmiştir.

Teoremin temeli, ekilen tahıl ya da sebzenin belirli bir yetişme süresi bulunması dolayısıyla, tarımda neyin ne kadar ekilip dikileceğinin ancak bir önceki sezonun fiyatlarına göre kararlaştırıldığıdır. (Yine teknik olarak söylemek gerekirse; tarımdaki arz, talepte ortaya çıkan değişmelere ancak bir süre geçtikten sonra cevap verebilmektedir.

Daha açık ve bir örnek vererek söyleyelim: Herhangi bir yılda soğan az yetişir ve çok para ederse, çiftçiler iyi para ediyor diye ertesi sezon için daha çok soğan ekerler.
Ama o sezon da çok soğan ekildiği, dolayısıyla fiyatı düştüğü için; bu sefer de, bir sonraki sezon para etmeyecek diye daha az ekilir ama fiyatı yükselir.
Soğan piyasasının bu fiyat ve üretim dalgalanmasına ekonomide “Cobweb, örümcek ağı teoremi denmiştir.

*

Şimdi gelelim bizim “tanzim"e bel bağlamış olan “serbest” piyasamıza.
İktisat kitaplarında asla ve asla “hain kabzımal”,” stokçu tüccar” “karaborsacı esnaf” diye bir konuya rastlayamazsınız. Piyasa ekonomisi böyle bir şeyi kitabına sığdıramaz.

Türkiye’de tohumun dışarıdan gelmesi, nakliyenin pahalılığı, ekim alanlarının ve eken biçenlerin azlığı falan gibi nedenlerle zaten zor yapılan üretimde, King Kanunu’nun ortaya koyduğu gibi küçük bir daralma birdenbire; başta biber, patlıcan fiyatlarını hemen iki katına çıkarmıştır. Burada bardağı taşıran son damla, artan dövize bağlı olarak “sıçrayan” maliyetler, sebzede yaşanan sel felaketleri, soğandaki hastalıktır. Ancak Türkiye’de ekim bu kadar dar olmasaydı böyle küçük bir daralma fiyatları bu kadar katlayamazdı.

*

Örümcek ağı teoremi, soğanda bir sezondaki düşük üretimin, yükselen fiyatları dolayısıyla çiftçiye gelecek sezon daha fazla soğan ektirdiğini söyler.
Ancak siz soğan ekimi ya da hasatının düşük olduğu sezonda bir yanlış tarım politikasıyla gider de ithalat yapıp o fiyatları suni olarak düşürürseniz, çiftçiniz fiyatlar düşük kaldığı için -hatta buna ithalat beklentisini de ekleyelim- asla daha fazla soğan ekmeyecek, düşük üretimle biten bir sezonu yine düşük üretimli bir sezon izleyecek yani üretim giderek daralacaktır.

Ekonomide daralan üretimin sonucu; tabii ki fiyatların yükselmesidir, ithalata mecburiyettir, döviz kuruna bağlı tüketimdir; ve bunun ekonomik nedeninin kendileri de farkında olamadan bir takım politikacıların suçu kabzımalda, stokçuda aramaları, halka böyle anlatmaları garabetidir, gelecek sezon bütün bu ürünleri yine katlanmış fiyatlarla yemek zorunda kalabileceğimizdir. .